Skały i minerały

Skały i minerały

Minerał naturalny składnik skorupy ziemskiej, jednorodny chemicznie i fizycznie, o stałym stanie skupienia, utworzony w wyniku procesów geologicznych lub kosmologicznych. Minerały, które są pierwiastkami chemicznymi, określa się jako minerały rodzime: np. złoto, platyna, srebro, grafit, diament, siarka, nikiel, miedź. Minerały ogrywające istotna rolę w budowie skał, nazywa się minerałami skałotwórczymi, zaliczamy do nich np.: kwarc, dolomit, kalcyt, skalenie, miki, minerały ilaste.

Skład chemiczny i cechy budowy fizycznej minerału decydują o jego odporności na niszczenie. Najtwardszym minerałem jest diament, a talk ma bardzo niewielką twardość – jest bardzo miękki.

G. Bijak  Skalenie - mikroklin (różowy) i albit

Diament

Skała  to skupienie jednorodnych lub różnorodnych minerałów powstałe w wyniku procesów naturalnych (bez bezpośredniej ingerencji człowieka).

W zależności od sposobu powstawania skały dzielimy na: magmowe, osadowe i metamorficzne (przeobrażone).

Magma to ruchliwa, gorąca materia występująca lokalnie w górnym płaszczu Ziemi, w skorupie ziemskiej i na jej powierzchni – wylewana z wulkanów jako lawa. Podstawowym jej składnikiem jest stop krzemianowy z rozpuszczonymi w niej gazami i przegrzanymi roztworami wodnymi.

Skały magmowe powstają w wyniku zastygania (krzepnięcia) magmy. W zależności od warunków, w jakich ten proces następował, dzielimy je na wylewne – zastygłe na powierzchni Ziemi lub tuż pod jej powierzchnią w warunkach wciąż zmieniającej się temperatury, np. bazalt, pumeks i głębinowe powstałe w głębi Ziemi w wysokiej temperaturze np.: granit, sjenit, gabro.

Skały  wylewne maja budowę skrytokrystaliczną, zbudowane są z bardzo drobnych, prawie niewidocznych gołym okiem kryształów. Wewnątrz Ziemi magma stygnie powoli, czas krzepnięcia jest bardzo długi.  Skały głębinowe mają budowę jawnokrystaliczną (krystaliczną). Minerały można rozpoznać gołym okiem. Zdarza się, że proces rozpoczęty w głębi Ziemi, zostaje przerwany na skutek erupcji wulkanicznej i kontynuowany na powierzchni. Powstają wówczas skały o budowie porfirowej. Minerały, które rozpoczęły krzepnięcie w głębi, tkwią, w postaci większych kryształów, w drobnokrystalicznej masie, potocznie zwanej „ciastem skalnym”.

http://youtu.be/ffYObtvPug8

Skały magmowe

Skały osadowe powstają wskutek procesów niszczenia (wietrzenia). Wietrzenie powoduje rozluźnienie spoistości skał i ich rozdrobnienie. Rozdrobnione lub rozpuszczone cząstki mineralne łatwo ulegają procesom transportu i akumulacji – osadzania. Rodzaj i pochodzenie cząstek mineralnych oraz środowisko, w którym się osadzają, powodują, ze skały te dzielimy na:

            okruchowe – powstałe z rozdrobnionych szczątków dawnych skał, luźno nagromadzonych (żwiry, piaski) lub spojonych lepiszczem (zlepieńce, piaskowce);

            pochodzenia organicznego utworzone ze szczątków roślinnych i zwierzęcych;  skały pochodzenia roślinnego są produktem zwęglania roślin bez dostępu tlenu np.: torf, węgiel kamienny, węgiel brunatny; skały pochodzenia zwierzęcego powstają z nagromadzenia obumarłych szkieletów zwierząt, osadzających się na dnie zbiorników wodnych np. wapienie, kreda; w procesie przemian chemicznych składników organicznych bez dostępu tlenu powstają: ropa naftowa, gaz ziemny, wosk ziemny:

            pochodzenia chemicznego- powstają poprzez wytrącanie się związków w rezultacie parowania zbiornika morskiego, rozpuszczanie przez wodę produktów wietrzenia i osadzanie ich na dnie w postaci osadów, np.: sól kamienna, sole potasowe, gipsy, dolomity, anhydryty.

Skały osadowe

 


Skały metamorficzne tworzą się ze skał magmowych, osadowych, pod wpływem działania wysokiej temperatury, ciśnienia i procesów chemicznych. Przeobrażeniu może ulegać budowa wewnętrzna, skład chemiczny lub skład mineralny. Powstają głównie w strefie kontaktu skał z magmą, np. wapienie przeobrażają się w marmur, a węgiel kamienny w grafit lub w wyniku ruchów skorupy ziemskiej. Skały są wówczas przemieszczane w głębsze warstwy, gdzie poddawane są działaniu wysokich ciśnień i temperatury, np. granit przeobraża się w gnejs.

Skały metamorficzne

MATERIAŁY  DODATKOWE  
http://pl.wikipedia.org/wiki/Minera%C5%82
Moje minerały
http://youtu.be/7WgdlngBifg

Podsumowanie

1. Podaj przykład skały, która:

• jest składnikiem Twego pożywienia;
• magazynuje energię;
• jest wykorzystywana w budownictwie;
• jest używana w rzeźbiarstwie.

2. Podaj nazwę skały, która powstała w następujący sposób:

• ze szczątków roślinnych bez dostępu tlenu;
• w zatoce morskiej w suchym klimacie;
• z magmy zastygłej na powierzchni Ziemi;
• z wapienia zmienionego przez działanie wysokiego ciśnienia i temperatury;
• z magmy zastygłej w głębi Ziemi.