Morze Bałtyckie

Parametry Bałtyku
Powierzchnia	415 266 km2
Powierzchnia zlewiska	1 721 238 km2
Objętość morza	21 721 km2
Rozciągłość południkowa morza	ponad 1 500 km
Rozciągłość równoleżnikowa morza	około 650 km
Rozciągłość południkowa zlewiska	ponad 2260 km
Długość linii brzegowej	ponad 15 000 km
Rozciągłość równoleżnikowa zlewiska	około  1 700 km
Głębokość maksymalna – Głębia  Landsort	459 m
Średnia głębokość	52,3 m
Średnie zasolenie	7,8%0
Roczny dopływ wody słonej	430 km3
Roczny dopływ wody słodkiej	670 km3
Pełna wymiana wody	średnio co 42 lata

17% powierzchni Europy leży w zlewisku Morza Bałtyckiego. Żyje tu przeszło

140 mln ludzi, koncentruje się 15% światowej produkcji przemysłowej i

około 22% handlu.  Obszar ten obejmuje terytoria 14 państw, z których 9 ma  bezpośredni dostęp do morza. Morze Bałtyckie jest morzem śródlądowym, o stosunkowo niewielkiej powierzchni. Należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego.

Jest połączone z Morzem Północnym przez wąskie i dość płytkie cieśniny:

Wielki Bełty, Mały Bełt i Sund – określane jako cieśniny duńskie. 

Narodziny Bałtyku

Bałtyk jest morzem młodym, które zaczęło się formować po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego. W swojej historii kilkakrotnie tracił połączenie z oceanem, stając się jeziorem. Około 12 tys. lat temu na przedpolach lądolodu powstał słodkowodny zbiornik nazwany Bałtyckim Jeziorem Lodowym. Koniec jeziora nastąpił prawie 2 tys. lat później, kiedy czapa lodowa na skutek ocieplania się klimatu zmalała. Dotychczasowe jezioro połączyło się z oceanem.  Powstało Morze Yoldiowe. W słonej, zimnej wodzie masowo rozwijał się małż Yoldia Arctic, stąd  jego nazwa. Morze to przetrwało zaledwie kilkaset lat. Około 9 – 8 tys. lat temu lądolód prawie całkowicie zanikł. Obszar dzisiejszej Skandynawii zaczął się podnosić, zamykając połączenie z Morzem Północnym. Bałtyk ponownie stał się jeziorem, w literaturze naukowej nazywany Jeziorem Ancylusowym. W jego faunie  dominował ślimak Ancylus fluviatilis. Postępujące ocieplenie i stopnienie się pokrywy lodowej sprzyjało podnoszeniu się poziomu oceanu światowego. Jezioro ponownie zmieniło się w morze , a wielka transgresja dała początek Morzu Litorynowemu ( od ślimaka Littorina littorea). Zaczęły wówczas powstawać pierwsze wyspy, które  z czasem przekształcały się piaszczyste półwyspy , zwane kosami. Około 4 tys. lat temu powierzchnia morza zaczęła się zmniejszać na skutek  dalszego podnoszenia się lądu.  Obecny kształt morza uformował się około 2 tys. lat temu. Współczesny etap rozwoju Bałtyku zwany jest Morzem Mya. Nazwa pochodzi od powszechnie tu żyjącego małża Mya arenaria.

Historia Bałtyku 

Cechy fizyczno-geograficzne Morza Bałtyckiego 

Linia brzegowa i typy wybrzeży.

Bałtyk ma bardzo urozmaiconą linie brzegową, tworzącą liczne zatoki, półwyspy i wyspy. Występują tu zarówno strome brzegi – klify jak i płaskie, piaszczyste wybrzeża zalewowo-mierzejowe. W części północnej występują wybrzeża szerowe, powstałe w wyniku zatopienia przez morze obszaru polodowcowego w licznymi wzniesieniami.

Dzika plaża    /autor: abstrakcja-4/

Klif / autor: bah77foto/

  

Głębokość

Bałtyk jest płytkim morzem szelfowym, 80% jego dna leży na głębokościach 50 – 100 m, a 2 % poniżej 200 m. Średnia głębokość wynosi nieco ponad 52 m. Dno morza ma urozmaiconą rzeźbę. Obszary o znacznych głębokościach nazywane są basenami (np. Basen Gotlandzki) lub głębiami – np. Głębia Gdańska. Obszary dna o niewielkiej głębokości nazywane są ławicami, np. Ławica Słupska.

Zasolenie

Bałtyk jest morzem słonawym, przeciętne zasolenie górnych warstw wody wynosi 7 – 8 ⁰/₀₀. Zasolenie morze zmienia się w miarę przesuwania się w kierunku wschodnim i północnym. Największe zasolenie występuje w cieśninach duńskich około 18-20 ⁰/₀₀, najmniejsze w Zatoce Botnickiej i Zatoce Fińskiej – 2-3⁰/₀₀. Jeszcze mniejsze zasolenie jest w wodach zalewów, np. w Zalewie Szczecińskim – 1⁰/₀₀.  Niewielkie zasolenie jest efektem: małego parowania, dopływu znacznej ilości wody słodkiej ( woda rzeczna i opadowa), niewielkiego napływu wód słonych z Morza Północnego. Zasolenie wzrasta wraz z głębokością. Spowodowane jest to przemieszczaniem się na różnych głębokościach dwóch odmiennych rodzajów wód: dołem przesuwają się od cieśnin duńskich w głąb Bałtyku  niewielkie ilości słonej wody z Morza Północnego, górą odpływają wody o niewielkim zasoleniu

Falowanie i pływy morskie.

Pływy na Bałtyku są niezauważalne, wynoszą od Kiku do kilkunastu cm. Wysokość fal spowodowanych wiatrem osiąga 2 – 3 m. Podczas przeciętnego sztormu powstaje fala wysokości 4-5 m i długości 60-80 m; największe z nich mogą osiągać wysokość do 9 m.

Termika

Temperatura wody kształtuje się pod wpływem: temperatury powietrza, przenikania promieniowania słonecznego w głąb morza, w niewielkim stopniu wlewów oceanicznych, opadu atmosferycznego i dopływu rzecznego w strefie brzegowej. Najwyższa temperatura warstwy powierzchniowej wód przybrzeżnych wynosi w lipcu i sierpniu średnio 23-25⁰ C, a najniższa temperatura wód otwartego morza – w styczniu i lutym 2⁰ C, u wybrzeży 0⁰ C. Średni przebieg temperatury kształtuje się od 1₀ C (luty) do 17-19⁰ C (lipiec, sierpień).  W przebiegu rocznym, od lutego do sierpnia temperatura powietrza jest nieco większa niż temperatura wody, a od września do stycznia temperatura wody jest nieco wyższa niż temperatura powietrza. W głębszych warstwach temperatura wody wynosi 3-4⁰ C.  W zimie północna i wschodnia część morza zamarza. Pokrywa lodowa w Zatoce Fińskiej i Zatoce Botnickiej utrzymuje się od października do maja. U wybrzeży polskich zlodzenie jest niewielkie, zjawiska lodowe pojawiają się w styczniu. Na wodach otwartego morza w okresie zimowym powstaje kra o grubości około 50 cm.

Świat roślinny i zwierzęcy

Bałtyk jako morze słonawe cechuje stosunkowo niewielka liczba gatunków, które przystosowały się do znacznych zmian zasolenia i temperatury wody. Gatunki te są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenie wody.

W Bałtyku występują dwie grupy roślin: rośliny planktonowe, mikroskopowe, biernie przenoszone przez wodę oraz rośliny bentosowe, osiadłe, przytwierdzone na stałe do podłoża. Wśród fitoplanktonu występują: okrzemki, zielenice, sinice i wiciowce. Roślinność denna bytuje najczęściej na przybrzeżnym podłożu skalnym i zacisznych zatokach, gdzie tworzą rozległe łąki podwodne. Należą do nich:  m. in. zielenice, brunatnice, krasnorosty, trawa morska, rdestnica grzebieniasta, zamętnica błotna, rupia morska.

Kępa Redłowska /autor c.kapturek/

 Niski stopień zasolenia wód sprawia, że w Bałtyku żyją zarówno gatunki morskie i słodkowodne. Ssaki reprezentowane są przez fokę szarą,  pospolitą, obrączkowaną oraz morświna. Z ryb występują głównie: dorsze,  śledzie, szproty, płastugi. Z ryb wędrownych spotkać można: węgorza, łososia i trocie. Inne gatunki ryb występujące w morzu to; kur, matela, babka, tosza, dennik, wężynka i in. Zooplankton reprezentują: jamochłony, wioślarki, widłonogi, wrotki i in. 

Dorsz 
Łosoś i troć 
Węgorz 

Zasoby mineralne

Do najważniejszych zasobów mineralnych zaliczany: złoża ropy naftowej i gazu ziemnego, bursztyny, piasek i żwir.

Zanieczyszczenie

Morze Bałtyckie należy do najbardziej zanieczyszczonych mórz. Źródłem zanieczyszczeń są ścieki przemysłowe i komunalne, rzeki, odpady, wiercenia w poszukiwaniu złóż surowców mineralnych. Zagrożeniem dla wód są zatopione w morzu pojemniki z gazami bojowymi i innymi materiałami toksycznymi w czasie i po drugiej wojnie światowej.

Zanieczyszczenia 

Zadanie dla zainteresowanych.

1.      Przedstaw znaczenie przyrodnicze Morza Bałtyckiego dla Polski.

2.      Wyjaśnij, dlaczego woda w Bałtyku ma niskie zasolenie.

3.      Wyjaśnij przyczyny zanieczyszczeń wód Bałtyku.

MATERIAŁY DODATKOWE
  Morze Bałtyckie